Słupszczanie

Ostapiuk Aleksander (1909-1971)

Urodził się 4 VIII 1909 r. w miejscowości Białopola w powiecie hrubieszowskim w województwie lubelskim w rodzinie Andrzeja i Katarzyny.
W 1940 r. został zatrzymany na terenie dzisiejszej Ukrainy, co znajduje potwierdzenie w źródle Wykaz spraw prowadzonych przez organa NKWD Zachodniej Ukrainy i Białorusi (wybór z Księgi Rejestracji Spraw Archiwalno-Śledczych NKWD ZSRR).
Po podpisaniu układu Majski - Sikorski Aleksander znalazł się w 5 Kresowym Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej. Po odbyciu szkolenia, w składzie 2 Korpusu Polskiego na początku II 1944 r. wyruszył konwojem morskim na front włoski. Najtrudniejsze zadanie pułk realizował, podobnie jak cały 2 Korpus Polski, podczas bitwy o Monte Cassino. 12 V nad stanowiskami ogniowymi 5 paplot ukazały się samoloty nieprzyjaciela, były jednak poza zasięgiem ognia skutecznego dział. Następnego dnia 4 i 5 bateria pułku ostrzelały FW 190. Nocami od 14 do 19 V samoloty zrzucały tylko bomby oświetlające. 17 V z rozkazu dowódcy dywizji 6 daplot i jeden pluton 5 daplot zostały spieszone. Z nich oraz innych oddziałów dywizji utworzono zbiorczy batalion w sile około 700 żołnierzy jako odwód dywizji i podporządkowano płk. dypl. Klemensowi Rudnickiemu. Batalion nie wszedł do walki, został jedynie użyty do noszenia amunicji dla walczącej na wzgórzu piechoty. Dowódcą batalionu był mjr Stanisław Małecki. 21 VI a batalion został rozformowany. 5 paplot wydzielił również ludzi i sprzęt do Lekkiej Kompanii Transportowej oraz do Batalionu Komandosów do ewakuacji rannych. Po bitwie pułk pozostał na swoich stanowiskach. W celu pokrycia strat bojowych w jednostkach 2 Korpusu, w każdym dywizjonie rozformowano trzecie baterie.
Dalszy szlak bojowy – to udział w walkach 2 Korpusu, osłona wojsk w walkach nad Adriatykiem o Ankonę, na Linii Gotów oraz w bitwie o Bolonię.
Za udział w walce o Monte Cassino odznaczony Krzyżem KMC 23233.
Założył rodzinę z Aleksandrą Świrko, z którą miał dwoje dzieci - Annę i Ryszarda. W Słupsku mieszkał od około 1959 r., wcześniej, po wojnie, w Gdyni, później zmieniał miejsca zamieszkania z powodów politycznych. Od co najmniej 1959 r. pracował w Zakładach Naprawczych Mechanizacji Rolnictwa przy Placu Dąbrowskiego 3 w Słupsku, do roku 1968. Później chorował, miał amputowane nogi (prawdopodobnie gangrena).
Zmarł 2 I 1971 r. Pochowany na starym cmentarzu Sektor: 5, Rząd: 25, Nr grobu: 27A_27 . To także miejsce pochówku Aleksandry Świrko (8 IX 1912 - 8 II 2006) i syna Ryszarda (1948-1995).
Dziękuję wnuczce Marcie za pomoc i udostępnienie materiałów.
Ewa Alicja Slomska

Otto Freundlich (10 lipca 1878 - 9 marca 1943)

był niemieckim malarzem i rzeźbiarzem pochodzenia żydowskiego. Należący do pierwszego pokolenia malarzy abstrakcyjnych w sztuce zachodniej Freundlich był wielkim wielbicielem kubizmu. Zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym na Majdanku.
Freundlich urodził się w mieście Stolp w Prusach. Jego matka była kuzynką pisarza Samuela Lublinskiego, ojciec Emil prowadził firmę spedycyjną, zmarł 24 listopada 1921 r. Pochowano go na słupskim cmentarzu żydowskim. Jego płyta nagrobkowa stała tam najdłużej. Zniknęła wraz z innymi, w tajemniczych okolicznościach wzmacniając nabrzeża rzeki Słupi.
Otto Freundlich ukończył gimnazjum w Słupsku.
Wyjechał do Hamburga, gdzie pracował jako urzędnik. Studiował stomatologię, zanim zdecydował się zostać artystą. W 1908 wyjechał do Paryża, mieszkając na Montmartre w Bateau Lavoir niedaleko Pabla Picassa, Braque'a i innych. W 1914 powrócił do Prus. Po I wojnie światowej zaangażował się politycznie w Grupę Listopadową. W 1919 roku wraz z Maxem Ernstem i Johannesem Theodorem Baargeldem zorganizował pierwszą wystawę Dada w Kolonii. W 1925 wstąpił do grupy Abstrakcja-Kreacja.
Po 1925 roku Freundlich mieszkał i pracował głównie we Francji. W Niemczech jego twórczość została potępiona przez nazistów jako zdegenerowana i usunięta z widoku publicznego. Niektóre prace zostały skonfiskowane i wystawione na niesławnej nazistowskiej wystawie sztuki zdegenerowanej, w tym jego monumentalna rzeźba Der Neue Mensch (Nowy człowiek), która została wykorzystana jako ilustracja na okładce katalogu wystawy. Nowego Człowieka nigdy nie odnaleziono i przypuszcza się, że został zniszczony. Jedna z jego rzeźb została znaleziona podczas wykopalisk w Berlinie i wystawiona w Neues Museum.
Podczas pobytu w Paryżu został członkiem Union des Artistes Allemands Libres.
W 1924 r. przeniósł się do Francji, a w czasie okupacji wraz z żoną przeniósł się w Pireneje. Freundlich został internowany przez władze Vichy, zwolniony po wstawiennictwie Pabla Picassa. W 1943 roku został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego na Majdanku, gdzie w dniu przybycia został zamordowany.
Chociaż Otto Freundlich był w dużej mierze pomijany od czasu oczerniania go przez nazistów, w 2012 roku ukazał się film dokumentalny Das Geht Nur Langsam (To wymaga czasu). Film przedstawia jego wizję budowy ulic z rzeźb biegnących przez Europę, symbolizujących jego utopijne pomysły na świat społeczeństwo. W Słupsku znajduje się rzeźba pod tytułem Otwarta głowa ku pamięci Otto Freundlicha, w parku jego imienia (po lewej stronie Ratusza). Projekt składający się z serii rzeźb ma docelowo połączyć zachód ze wschodem i północ z południem Europy. Otto Freundlich ideę Europejskiej Drogi Pokoju stworzył wspólnie ze swoją partnerką Jeanne Kosnick-Kloss. Jego plany pokrzyżował wybuch II wojny światowej. Pomysł podchwycił po wojnie prof. Leo Kornbrust i systematycznie realizuje go od 35 lat. Od tego czasu wspólnie z 40 artystami z 12 krajów powstało 50 rzeźb, m.in. we Francji, Holandii, Belgii i w Niemczech.
13 listopada 1990 roku otwarto w Zurychu wystawę dzieł Otto Freundlicha, na której znalazły się obrazy olejne, gwasze i rysunki. Pokazano tam również dokumenty. Wśród nich korespondencję artysty z Picassem, Samuelem Beckettem, Maxem Jacobem, Kandinsky’m i innymi słynnymi twórcami. Znalazły się tam egzemplarze zbioru pism Freundlicha, wydane w Kolonii w 1982 roku. Wystawie tej nadano ogólnoświatowy rozgłos. Tłumnie odwiedzali ją zwłaszcza Niemcy, dumni teraz ze swego rodaka.
W rocznicę 50-lecia deportacji, 25 października 1991 roku, w Hamburger Kunsthalle zorganizowano jego wystawę, tym razem jako symbolu abstrakcjonizmu. Wykład o jego życiu i twórczości wygłosił prof. dr Joachim Heusinger z Państwowej Akademii Sztuki w Karlsruhe.
Kamienica, w której urodził się artysta znajduje się przy ul. Tuwima 34 (niem. Hospitalstrasse) w Słupsku, w 2019 r. została wyremontowana.
Ewa Alicja Slomska

Mirecka Jurkojć Mirosława (1943 - 1997)

Urodziła się 2 II 1943 r. w Wilnie, córka Józefa Jurkojć(17 II 1903 - 27 XI 1984, syn Franciszka i Franciszki Brackel) i Anny d. Giedrojć (4 XII 1920 - 7 IV 1981, córka Ludwika i Michaliny z d. Wasilewska).
Po wojnie rodzina opuściła Wilno, zatrzymali się najpierw w warszawie, później w Gdańsku, aby w końcu osiąść w Słupsku w 1946 r. Od 1957 r. do 1961 r. kontynuowała naukę w ILO. Po maturze rozpoczęła pracę w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Słupsku.
Wyszła za mąż za Stanisława Mireckiego (27 X 1933 - 15 VI 2012), znanego działacza społecznego i kulturalnego, z tego związku urodził się syn Przemysław.
Siedem lat kierowała placówką biblioteczną, doprowadzając ją do rozkwitu. Dzięki jej niezliczonym znajomościom w kręgach literackich i umiejętności zjednywania ludzi, biblioteka tętniła życiem kulturalnym. Zapraszała do biblioteki znanych pisarzy, dziennikarzy i aktorów. Z czasem zrodziła się tradycja biesiad literackich, na których pełniła rolę gospodyni z wdziękiem i znawstwem. Kochała dobrą literaturę i piękne książki. Z jej inicjatywy powstał w Miejskiej Bibliotece Publicznej dział sztuki, do którego niemałym kosztem sprowadzała albumy z reprodukcjami największych galerii malarskich na świecie. W trakcie pracy zawodowej ukończyła Studium Bibliotekarskie we Wrocławiu i Państwowe Studium Oświaty i Kultury. W latach 1974-1978 studiowała filologię polską na Uniwersytecie Gdańskim. Po odejściu z biblioteki pracowała przez krótki czas w Domu Kultury, gdzie pełniła rolę instruktora. W 1979 r. związała się z dziennikarstwem, które prędko stało się jej pasją i sposobem na życie. Pracowała w redakcji Wojewódzkiego Informatora Kulturalnego „Pobrzeże" i w „Głosie Pomorza". Była rzeczniczką prasową Festiwalu Pianistyki Polskiej. Z wielkim talentem promowała młodych artystów na łamach prasy lokalnej i ogólnopolskiej. Dla roczników 1970 wzwyż znana jest jako założycielka i redaktorka „Hyde Park”, gdzie młodzi mogli pisać o swoich problemach, zaangażowaniu, pomysłach, pokazywali swoja twórczość. Nie uciekała przed sprawami trudnymi. Uchodziła za osobę niesłychanie życzliwą, ciekawą wszystkich przejawów życia i otwartą na świat. Dużo pisała o sprawach kulturalnych miasta, w którym żyła, angażowała się w akcje promujące Słupsk. Była zasłużoną działaczką społeczną. Udzielała się aktywnie w Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich. W 1972 r. założyła Słupski Oddział Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza. Wiele czasu poświęcała na pracę społeczną w Wojewódzkim Oddziale Towarzystwa Kulturalno-Teatralnego i Słupskim Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym, pomagając w organizacji Festiwali Pianistyki Polskiej i Koncertów Muzyki Organowej. Działała w Komitecie Porozumiewawczym Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych oraz w Towarzystwie Przyjaźni Polsko-Fińskiej. Sygnowała relacje z Festiwali Brydżowych w Słupsku.
Zmarła na ciężką, nieuleczalną chorobę 9 XII 1997 r. Senator Anna Bogucka-Skowrońska w pośmiertnym nekrologu na pisała o Mirze Mireckiej
„...należała do ludzi patrzących w gwiazdy i dociekających tajemnic życia.
Miała wrażliwe serce,
które powodowało,
że w każdej istocie widziała światło dobre i piękne".
Pochowana na słupskim starym cmentarzu Sektor 51 Rząd 2 Nr grobu 91_91. To także miejsce pochówku jej męża Stanisława. Rodzice Miry spoczywają także na naszym cmentarzu.
Biogram spisany przez Świetlicka Alicja, Wisławska Elżbieta, Znani Słupszczanie: szkice biograficzne z powojennych dziejów miasta, uzupełnienie EAS.
Źródło: Wniosek Komisji Kultury, Sportu i Promocji Miasta o nadanie ulicy imienia Mirosławy Mireckiej, Głos Pomorza; Znani Słupszczanie: szkice biograficzne z powojennych dziejów miasta; materiały własne.
Ewa Alicja Slomska

Gawroniak Szczepan (Stefan) (1892-1969)

Urodził się 11 XII 1892 r. w miejscowości Krzyżanowo (wieś położona w województwie wielkopolskim, w powiecie śremskim, w gminie Śrem). Jego rodzice Bartłomiej ( ur. 16 VIII 1863, syn Pawła i Marianny Maruszak) i Marianna Stelmaszyk (ur. 28 VII 1866, córka Walentego i Antoniny Witkowskiej) pobrali się w 1887 r. Z tego związku urodzili się także Stanisław - Powstaniec Wielkopolski (ur. 28 X 1894 Krzyżanowo, zm.8 IV 1936 Poznań), Marianna (1888), Józef (12 III 1897, żołnierz I wojny światowej, ciężko ranny podczas walk na froncie zachodnim), Franciszek (24 IX 1899) i Antonina (1902).
Gawroniak brał udział w I wojnie światowej, walcząc w armii pruskiej został ciężko ranny co potwierdza lista strat Preußen 1272 z 19 X 1918 r.
15 I 1919 r. wstąpił jako ochotnik do 1 batalionu artylerii ciężkiej wielkopolskiej (następnie przemianowany na 14 pułku artylerii ciężkiej (14 pac)). W pierwszych dniach Powstania brał czynny udział w formowaniu nowych baterii z dział pozostawionych przez Niemców w Poznaniu oraz szkolił obsługę do tych dział, które spiesznie wysyłano przeciw wojskom niemieckim na zachodni front. Od 1 II 1919 r. przydzielony do Oddziału Rekrutów 14 pac Poznań - Sołacz jako instruktor, gdzie w dalszym ciągu szkolił obsługę przy działach niemieckich. Brał udział w walkach o Kcynie, Leszno, Nowy Tomyśl, Zbąszyń, Bojanowo Stare, Międzychód, Rawicz i Kolno. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, co z oczywistych przyczyn zostało pominięte w 1958 r. kiedy to otrzymał Wielkopolski Krzyż Powstańczy. Członek Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, zweryfikowany dyplomem 5131, nr Ref. Historycznego 12202 (starszy ogniomistrz, zam. Wejherowo, ul. Gdańska.
W czasie II wojny światowej jako żołnierz Ochrony Pogranicza w stopniu starszego wachmistrza został wzięty do niewoli i osadzony w Stalagu XX-A , nr jeńca 11870 (Źródło: Polski Czerwony Krzyż 20398 - oryginalna kartoteka jeniecka).
Jego dalsze losy nie są znane.
Zmarł w Słupsku 23 VII 1969 r. Niestety, nie ustalono miejsca pochówku, sprawdzono księgi cmentarne starego cm., nikt o takim nazwisku wówczas nie został pochowany, kwerenda w prasie (nekrologi) także nie przyniosła pozytywnego wyniku.
źródła: Archiwum Państwowe w Poznaniu 1992/3/41, skan 7 Żabno (USC) - akt małżeństwa, rok 1887, Księga małżeństw; Archiwum Państwowe w Poznaniu 1963/1/71, skan 170 Śrem (USC) - akt urodzenia, rok 1892, Księga urodzeń t. II; Verlustlisten 1. Weltkrieg, page 27068: Gawroniak Stephan (Krzyzanowo, Schrimm); APP, Kartoteka ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931; WTG Gniazdo, Lista odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym; Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół: Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, sygn. 32: Spis zweryfikowanych 4622 - 9099; IPN, Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945.
Ewa Alicja Slomska

MALCZEWSKI Iwo Roman (1905 - 1985)

urodzony jako Iwan, używał imienia Iwo Roman (1905 - 1985)
Urodził się 9 VIII 1905 r. w miejscowości Radziejów na Kujawach (w aktach metrykalnych Radziejowa nie odnaleziono aktu urodzenia), w rodzinie Wincentego (poległ jako żołnierz armii carskiej podczas I wojny światowej) i Marii Aliny z d. Mallak. Matka była nauczycielką, ojciec aptekarzem. W 1914 r. zdał egzamin wstępny do gimnazjum we Włocławku. Kiedy wybuchła I wojna światowa, Radziejów został zajęty przez Niemców, którzy wyrazili zgodę na powstanie w tym mieście gimnazjum męskiego z polskim językiem wykładowym. W gimnazjum prowadzonym przez braci Sęczkowskich młodzież otrzymywała wspaniałą lekcję wychowania patriotycznego. Malczewski należał wówczas do harcerstwa i oddziału Polskiej Organizacji Wojskowej (POW, tajna organizacja paramilitarna, utworzona przez Józefa Piłsudskiego w 1914 r. Jej fundamentem stały się połączone Polskie Drużyny Strzeleckie i Związek Walki Czynnej. Celem organizacji była walka z zaborcami – początkowo z carską Rosją, od 1916 roku także z Niemcami i Austrią). Liceum humanistyczne ukończył w Koninie. Doświadczenia społecznikowskie zdobyte w Radziejowie skłoniły go do pracy w samorządzie uczniowskim. Uczestniczył w zjeździe Bratniej Pomocy Szkolnej, popularnych Bratniaków, w Warszawie. W 1923 r. zdał egzaminy maturalne i rozpoczął studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Ciężkie warunki materialne zmusiły go do podjęcia podczas studiów pracy zarobkowej. Pracował m.in. w wydawnictwie Gebethner i Wolff, w magistracie, wreszcie jako inkasent w hurtowni.
31 VII 1930 r. ożenił się w Warszawie w parafii Wszystkich Świętych z Leokadią z d. Ficner (7 XII 1902 Marki pod Warszawą - 2 IV 1949 Słupsk, córką Berthy Ficner, która była córką Augusta i Marianny z d.Kanclerzewska). Z tego związku urodziła się córka Joanna (po mężu Kukis 31 III 1939 - 22 IX 2022) i co najmniej dwóch synów, których imion nie ustalono.
Został powołany do wojska i odbył półtoraroczną służbę. Wojsko opuścił jako sierżant podchorąży. Chciał podjąć pracę nauczycielską, kiedy wreszcie został zatrudniony na żeńskiej pensji w Aleksandrowie Kujawskim, rozczarował się do tego rodzaju szkolnictwa. Wrócił do Warszawy, do hurtowni, która wkrótce zbankrutowała. Założony wówczas przez żonę sklep stał się podstawą ich egzystencji. We wrześniu 1939 r. jako rezerwista zgłosił się do Brześcia, ale otrzymał rozkaz powrotu do Warszawy. Brał udział w obronie miasta i resztę okupacji spędził w stolicy. W czasie Powstania Warszawskiego walczył jako żołnierz AK (brak potwierdzenia w źródłach, sprawdzono dokumentację zgromadzoną w Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie - nie występuje), a po jego upadku podzielił los warszawiaków. Został wysłany do obozu w Pruszkowie (brak potwierdzenia na listach strat II wojny światowej), stamtąd Niemcy skierowali go do zrujnowanej Warszawy, gdzie razem ze specjalną brygadą usuwał ciała poległych (Verbrennungskommando Warschau – specjalne komanda utworzone przez SS spośród przymusowo zwerbowanych mężczyzn, cywilnych mieszkańców Warszawy, które w sierpniu i wrześniu 1944 r. pracowało przy uprzątaniu i paleniu zwłok ofiar rzezi Woli oraz innych zbrodni popełnionych przez Niemców podczas tłumienia Powstania Warszawskiego).
W kwietniu 1945 r. wyraził chęć przeniesienia się na Ziemie Odzyskane. Razem z rodziną wyjechał do Gdańska, gdzie podjął pracę w przedsiębiorstwie rybnym. Wkrótce odpowiedział na wezwanie Kuratorium Gdańskiego, zgłosił się z kompletem dokumentów i otrzymał skierowanie do Słupska.
W grudniu 1945 r. rozpoczął pracę jako nauczyciel historii w Liceum Ogólnokształcącym, a po pięciu latach w Liceum TPD. Od 1953 do 1971 r. kierował Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących. Był współtwórcą Polskiego Towarzystwa Naukowego, słupskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego i przez 20 lat jego prezesem, współinicjatorem powstania „Zapisków Koszalińskich" (redaktor), "Rocznika Koszalińskiego" i serii wydawniczej „Biblioteka Słupska" (redaktor). Z pasją poświęcał się badaniu historii Słupska i regionu, a także popularyzowaniu tej wiedzy zwłaszcza wśród nauczycieli. Z jego inicjatywy powstało Wakacyjne Studium Pomorzoznawcze dla nauczycieli historii. Pokłosiem Studium była książka „Pomorze Zachodnie - nasza ziemia ojczysta" wydana w 1960 r. Wielką zasługą Malczewskiego było gromadzenie, opracowywanie i wydawanie źródeł do historii Słupska i regionu Pomorza Zachodniego. Osobiście zbierał wspomnienia robotników przymusowych zatrudnionych na ziemi słupskiej w czasie II wojny światowej oraz relacje pionierów. Interesował się pracami Komisji Badań Słowiańskich, należał do Koła Przyjaciół Ludności Słowińskiej. Uczestniczył również w I Zjeździe Historyków we Wrocławiu. Sam nie publikował wiele, ale z jego inspiracji powstało wiele publikacji o historii Pomorza. Był autorem artykułu o robotnikach przymusowych oraz współautorem rozdziału Zarys przemian polityczno-społecznych (1945-1946) w książce Z najnowszych dziejów Słupska i ziemi słupskiej 1945-1965.
Jako nauczyciel poświęcał wiele uwagi regionalistyce w nauczaniu historii, wykorzystaniu muzeum i zabytków kultury materialnej w pracy
dydaktycznej. Udzielał się w Związku Nauczycielstwa Polskiego, Kole Pierwszych Słupszczan przy STSK, w „Solidarności", w Towarzystwie Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, w Polskim Czerwonym Krzyżu, Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich.
Za zasługi dla słupskiej oświaty i nauki był wielokrotnie odznaczany. Otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, odznakę Zasłużony Działacz TRZZ, Złotą Odznakę ZNP, tytuł honorowy Zasłużony Nauczyciel PRL, Zasłużony Działacz Kultury, honorowe odznaki za zasługi dla województwa koszalińskiego i słupskiego oraz wiele innych.
Zmarł 3 V 1985 r. Spoczywa z żonami Leokadia zm. w 1949 r. i Marianną (11 XI 1905 - 18 VI 1994) i córką Joanną.
Biogram opublikowany w Znani Słupszczanie: szkice biograficzne z powojennych dziejów miasta autorstwa Alicji Świetlickiej i Elżbiety Wisławskiej. Uzupełnienie EAS.
Wykorzystano także Głos Pomorza. 1978, marzec, nr 51
https://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/doccontent?id=16582
Nekrologi - Głos Pomorza.