Słupszczanie

Waliński Franciszek (1885 - 1964)

Urodził się 2 VI 1885 r. w miejscowości Parpary (dawniej: niem. Parpahren, wieś w województwie pomorskim, w powiecie sztumskim) w rodzinie Jana i Antoniny z d. Dąbrowska.

Szkołę powszechną ukończył w miejscowości Annen w Westfalii, gdzie był członkiem i prezesem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, związku strzeleckiego i koła śpiewaczego. Ukończył także kurs handlowy, kurs żandarmerii krajowej, kurs przodowników policji, kurs instruktorów straży pożarnej.

Po wybuchu rewolucji w Niemczech przyjechał do Poznania i zgłosił się do Juliana Lange (1873-1954) i wstępując do Straży Ludowej i podjął współpracę z Franciszkiem Lauferem (1886 - 1966). Brał czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim na terenie miasta Poznania, m.in. przy zdobywaniu Zamku, Poczty na ul. Zamkowej, Dworca Głównego. Został wyznaczony jako komendant warty i na Dworcu Głównym miał polecenie rewizji wszystkich powracających wojskowych i podejrzanych cywili. W marcu 1919 r. został wyznaczony jako komendant transportu celem przewożenia żywności dla okrążonego miasta Lwowa jak i również dostarczenie żywności dla 1. pułku piechoty, który walczył o oswobodzenie od Sądowej Wiśni przez Grodek Jagieloński do Lwowa. Zwolniony z wojska w stopniu kaprala 1 X 1925 r. Przeniósł się jako przodownik policji do miejscowości Gliniany (ukr. Глиняни, obecnie miasto w rejonie złoczowskim obwodu lwowskiego Ukrainy). Odznaczony m.in. Odznaka Powstańca Broni Związku Towarzystw i Wojaków, Medal Pamiątkowy Za Wojnę 1918–1921 i Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości. Jego wniosek do Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości został odrzucony 12 VI 1935 r. (w Wojskowym Biurze Historycznym trzykrotne wnioski do KKiMN 115-34064, 128-38348 i 116-34716). W 1957 r. odznaczony za udział w powstaniu Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym.

2 III 1924 r. ożenił się z Zofią z d. Kłodnicka (17 X 1899 - 7 XII 1978), z tego związku urodzili się Tadeusz (6 II 1925 - 7 VII 1957), Romuald (7 II 1926), Antoni (3 VI 1929), Stanisław (7 V 1928 - 21 X 1996), Franciszek (7 VII 1930 - 23 II 2002), Teresa (3 X 1933 - 4 XI 2022) i Józef (13 V 1935 - 3 V 1984) i Mieczysław.

Po II wojnie światowej osiedlił się z rodziną w Słupsku.

Zmarł 27 I 1964 r., pochowany na starym cmentarzu w Słupsku, spoczywa Sektor 7B Rząd 6 Nr grobu 7
[https://slupsk.grobonet.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=50746&inni=1](https://slupsk.grobonet.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=50746&inni=1)

To także miejsce pochówku jego syna Franciszka jr.

źródła: WTG Gniazdo, Uczestnicy Powstania Wielkopolskiego baza on-line, i Lista odznaczonych WKP stan na 3 XII 2024 r.; WBH, Kolekcja personalno - odznaczeniowa i Kolekcja akt Powstańców Wielkopolskich I.487.6850; APP, Kartoteka mieszkańców miasta Poznania; Wyszukiwarka grobów dla miasta Słupska.

©Ewa Alicja Slomska

Fiderer z d. Hirszel Danuta Antonina (1925-1995)

Urodziła się 9 III 1925 r. w miejscowości Jaktorów (wieś w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim) w rodzinie Antoniego Władysława (ur. 10 IX 1871, zm. 24 II 1939, syn Antoniego i Marii Kucz) i jego II żony Zofii z d. Siedlecka (II voto Przedlacka, 1 VI 1898 - 20 II 1983).
Z pierwszego związku Antoniego Władysława z Zofią z d. Zielińskiej (ur. 25 II 1868, zm. 18 II 1953, córka Jana Benedykta i Anny Marii z d. Gadomska), para pobrała się w Warszawie w 1898 r. urodziło się przyrodnie rodzeństwo Danuty - rotmistrz Wojska Polskiego, Powstaniec Warszawski - Jan Erazm (ur. 22 IV / 2 V 1901, poległ w Powstaniu Warszawskim 3 IX 1944, pseudonim “Budda”, "Jaś"; Kawaler Orderu Wojennego Virtuti Militari Nr 12680, Komenda Główna Armii Krajowej - Oddział III Operacyjno-Szkoleniowy, Wydział Saperów, spoczywa na Starych Powązkach w Warszawie, położenie grobu C-5-15 - 16, w Wojskowym Biurze Historycznym teczka o syg. akt 229) i Stefan (ur.18 VIII 1902, odznaczony Medalem Niepodległości 12 VI 1935 r., syg. akt 30/2652, podczas II wojny światowej członek Związku Walki Zbrojnej, Pracownia Środków Sabotażowo-Dywersyjnych. Zmarł 9 IV 1971 r., pochowany z małżonką Heleną I voto Koszarska z d. Tittenbrun na cm. w Brwinowie).
Danuta w okresie międzywojennym ukończyła szkołę pielęgniarską.
W czasie II wojny światowej w Armii Krajowej, w Powstaniu Warszawskim przydzielona do grupy “Kampinos” (sanitariuszka). Grupa „Kampinos” powstała na bazie struktur VIII Rejonu VII Obwodu „Obroża” Okręgu Warszawskiego AK oraz różnych oddziałów AK, które w wyniku akcji „Burza” znalazły się na terenie Puszczy Kampinoskiej. Grupa brała udział w ataku na Lotnisko Bielańskie, którego wprawdzie nie zdobyli, ale zniszczyli na tyle że Niemcy nie mogli już z niego korzystać. Wzięli także udział w ataku na Dworzec Gdański. W sierpniu i wrześniu 1944 grupa wiązała znaczne siły nieprzyjaciela, odciążając tym samym powstańczą Warszawę. Ranna w nogę wskutek wybuchu granatu. Po upadku powstania osadzona w Stalag VI C Oberlangen (niemiecki obóz jeniecki znajdujący się 6 km na zachód od miejscowości Oberlangen w prowincji Emsland w północno-zachodnich Niemczech), numer jeniecki 46691.
Po wojnie wyszła za mąż za Jerzego Fiderera (ur. 7 VII 1922, zm.16 III 1986, oficer Ludowego Wojska Polskiego, uczestnik II wojny światowej). Z tego związku urodziło się trzech synów Wojciech, Maciej i Jan.
Po 1947 r. małżonkowie z najstarszym synem z Zamościa przenieśli się do Słupska. Po osiedleniu w Słupsku pracowała w urzędzie miejskim w wydziale geodezji.
Zmarła 13 VIII 1995 r., pochowana na starym cmentarzu w Słupsku, spoczywa Sektor 2 AIV Rząd 7 Nr grobu 4
https://slupsk.grobonet.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=5071
To także miejsce spoczynku syna Macieja (27 VII 1949 - 2 IV 2012) i Zofii Przedlackiej (1 VI 1898 - 20 II 1983)
źródła: Parafia św. Krzyża w Warszawie akt ślubu 1898; Parafia św. Aleksandra w Warszawie - akt ur. Jana Erazma; Muzeum Powstania Warszawskiego - biogramy PW, strona internetowa, stan na 2 XII 2024; M.J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego, stan na 2 XII 2024; Historia Związku Odwetu i „Wachlarza”; IPN, Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945; WBH, Kolekcja personalno - odznaczeniowa; Wyszukiwarka grobów dla słupskich cmentarzy; dokumenty od Rodziny - wnuczka Agnieszka Fiderer. Opracowanie Ewa Alicja Slomska

Kostrzewski Henryk (1924 - 1997) Powstaniec Warszawski

pseudonim Kruk
Urodził się 27 V 1924 r. w Warszawie w rodzinie Wincentego i Jadwigi. Miał 2 siostry - Halina Piotrowska zamieszkała w Szczecinie, Janina Wachlewska zamieszkała w Warszawie.
Podczas II wojny światowej w szeregach ZWZ (Siły Zbrojne w Kraju podczas II wojny światowej, w okresie od 13 XI 1939 do 14 II 1942), a po reorganizacji w Armii Krajowej. Zaprzysiężony w Warszawie w czerwcu 1940 r., z przydziałem do oddziału na Ochocie, gdzie przeszedł szkolenie do walki w mieście, brał udział w rozprowadzaniu prasy konspiracyjnej i w małym sabotażu. Przydzielony do I Obwódu "Radwan" (Śródmieście) - 3. Rejon "Ratusz”. Przydzielony do batalionu "Bełt" w strukturach Wojskowej Służby Ochrony Powstania. Batalion powstał na bazie VI Zgrupowania WSOP i brał udział w walkach w czasie powstania warszawskiego w podobwodzie Śródmieście Południowe pod rozkazami komendanta oddziału Erwina Brenneisena. Od 1 VIII 1944 r. do 2 X 1944 r. brał czynny udział w Powstaniu Warszawskim w Śródmieściu. Teren operacyjny batalionu obejmował ulice: Al. Jerozolimskie – Poznańską – Lwowską – Nowowiejską – Suchą – Wawelską – Raszyńską do Al. Jerozolimskich. Najważniejszym zadaniem było uniemożliwienie przemarszów nieprzyjaciela przez Al. Jerozolimskie oraz budowa i obrona przekopu łącznikowego na osi północ – południe w celu zapewnienia łączności między obu częściami Śródmieścia. W obronie przekopu toczono ciężkie walki w pierwszej połowie sierpnia.
Szczególnie ciężkie walki batalion prowadził we wrześniu w celu odbicia budynków Szkoły Pożarnictwa na Nowym Świecie. Obiekt miał ważne znaczenie strategiczne ponieważ zamykał Niemcom dostęp do placu Trzech Krzyży.
W drugiej połowie września nasiliły się niemieckie ataki z rejonu Dworca Głównego wzdłuż ul. Nowogrodzkiej i Al. Jerozolimskich dążące do podzielenia Śródmieścia na dwie części. Na odcinku zniszczono trzy „goliaty” i spalono cztery czołgi. Do końca powstania Niemcy nie zdołali uzyskać przejścia przez Al. Jerozolimskie.
2 X 1944 r. po kapitulacji Warszawy wywieziony do obozu przejściowego w Pruszkowie a następnie miał być wywieziony do Niemiec, udało mu się uciec z transportu.
Ojciec Henryka, Wincenty (ur. 2 VIII 1897 r.) był więźniem w KL Auschwitz 12 VIII 1944 r. transportem więźniów z powstania w obozie oznaczony jako więzień polityczny nr 191425. W dniu 24 VIII 1944 r. przeniesiony do obozu koncentracyjnego Natzweiler. Zmarł 26 X 1944 r. (Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz - Birkenau, Księgi Pamięci).
Po II wojnie światowej Henryk ożenił się z Feliksą z d. Szczurowska (30 V 1930 - 20 VIII 2015), pochodzącą z Czartajewa koło Siemiatycz, wspólnie wychowywali jej syna - Wiesława.
Mieszkali w Ustce na ulicy Stalina 85, Henryk pracował jako robotnik w firmie Baltona zaopatrywanie statków. W Słupsku mieszkali od 1953 r. przy ul. Niemcewicza. W 1964 r. Pracował w Słupsku w Przedsiębiorstwie Robót Instalacyjno Montażowych Budownictwa Rolniczego (PRIMBR). Ostatnie lata przepracował WUPEC w Słupsku jako instalator wodno kanalizacyjny.
1 VIII 1986 r. otrzymał medal Za Zasługi dla Miasta Słupska, w maju 1969 r. Wyróżniony Odznaką Honorową Województwa Koszalińskiego, odznaczony Krzyżem Kawalerskim 23 VII 1980 r., Warszawskim Krzyżem Powstańczym 27 X 1982 r., Krzyż Partyzancki otrzymał 16 VII 1976 r., Krzyż Armii Krajowej otrzymał 22 V 1979 r., Medal Za Warszawę otrzymał 25 VI 1970 r., Medal Zwycięstwa i Wolności w 1945 r. 25 VI 1970.r. odznaczony Medalem Wojska Polskiego nadawanym przez Rząd Polski w Londynie 15 VIII 1948 r.
Zmarł 5 I 1997 r. w Słupsku, pochowany na starym cmentarzu, spoczywa Sektor 6B Rząd 1 Nr grobu 5_5
https://slupsk.grobonet.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=6085&inni=0&cinki=1
źródła: IPN, Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945”; Muzeum Powstania Warszawskiego, powstańcze biogramy; Wyszukiwarka grobów dla miasta Słupska, Informacje i dokumenty przekazane przez Jerzego Szczurowskiego - pięknie dziękuję.
©Ewa Alicja Slomska

Żelechowski Władysław (1902 - 1962) - Powstaniec Warszawski

pseudonim "Baryłka"
Urodził się w Warszawie 21 IX 1902 r. w rodzinie Jana (syn Józefa i Konstancji z d. Klekowidzka) i Antoniny z d. Kotarska (córka Józefa i Katarzyny z d. Durzyńska), para pobrała się w 1883 r. w miejscowości Bielsk. Rodzeństwem Władysława byli Czesław (*+1898), Roman (1899), Walery (*+1905), Karol (+1897) i Jan (+1934).
2 IV 1923 r. ożenił się w Warszawie z Anną Rutkowską, córką Jakuba i Teresy z d. Łazewska (ślub miał miejsce w parafii św. Stanisława na Woli. Kawaler elektrotechnik 21 lat urodzony w parafii św. Trójcy ul. Wolska 120, panna 20 lat ul. Ordona 5).
W czasie okupacji niemieckiej członek Armii Krajowej, podczas Powstania Warszawskiego w batalionie "Kiliński" (1. kompania "Wigry", pluton 162). Walczył w rejonie Śródmieścia Północnego i częściowo na Woli. Wg wcześniejszych ustaleń jako pierwsze zadanie kompanii było zajęcie budynku Poczty i tak 163. pluton, który miał wyruszyć do walki z kwatery w mieszkaniu przy ul. Boduena 5, a dwie drużyny 162. plutonu, które miały wyruszyć do walki z budynku szkoły przy ul. Świętokrzyskiej 27. Pozostałe pododdziały 1. kompanii otrzymały zadanie zdobycia gmachu Towarzystwa Ubezpieczeń „Prudential” przy pl. Napoleona (po jednej drużynie z 162. i 164. plutonu) oraz placówki Sonderdienstu przy ul. Moniuszki 3 (dwie drużyny 164. plutonu). Po opanowaniu swoich celów miały dołączyć do szturmu na Pocztę. Podczas walk na ul. Grzybowskiej został ranny. Za udział w powstaniu pośmiertnie odznaczony Warszawskim Krzyżem Powstańczym (23 IV 1986).
Po upadku powstania dostał się do niewoli, osadzony w Stalagu 344 Lamsdorf (obóz dla żołnierzy szeregowych i podoficerów w dzisiejszych Łambinowicach pod Opolem. Powstańcy dotarli tam 6 - 7 października 1944 r.). Po wyzwoleniu obozu przedostał się do Słupska, gdzie czekała na niego żona Anna, córka Jadwiga i syn Jerzy oraz wnuk. Od 1945 jako elektryk pracował w Zakładzie Energetycznym w Słupsku.
Zmarł 22 VIII 1962 r., pochowany na starym cmentarzu w Słupsku, spoczywa Sektor 23B Rząd 35 Nr grobu 10A_10
https://slupsk.grobonet.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=43385
źródła: Archiwum Państwowe w Płocku, Akta ślubów 1883; Archiwum Państwowe w Warszawie, Akta metrykalne parafii św. Trójcy w Warszawie; Urząd Stanu Cywilnego Warszawa Wola, akta ślubów 1923; IPN, Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945”; Muzeum Powstania Warszawskiego, powstańcze biogramy; Wyszukiwarka grobów dla miasta Słupska, Informacje przekazane przez wnuka Wojciecha.
©Ewa Alicja Slomska

Zaborowska z d. Januszewska Maria Franciszka (1902-1973)

Urodziła się w Warszawie 19 II 1902 r. w rodzinie Kazimierza Konstantego (syn Hipolita i Emilii z Raczyńskich) i Franciszki Elżbiety Aurelii z d. Kuczyńska (córka Karola i Emilii zd. Glijer / Glier). Para pobrała się w Warszawie w 1901 r. Miała dwóch braci Tadeusza (ur. 1910) i Kazimierza (ur. 1911). Ojciec zmarł w 1920 r., matka w 1922 r., po ich śmierci Maria podjęła się opieki nad młodszymi braćmi.
Po ukończeniu szkoły średniej w 1919 r. chciała podjąć studia na Akademii Sztuk Pięknych, jednak przeszkodził jej w tym zbyt młody wiek - nie skończyła wówczas jeszcze 18 lat. W 1920 r. rozpoczęła ją w administracji wojskowej.
W 1936 r. wyszła za mąż za Jerzego Antoniego Zaborowskiego (syn Stanisława i Kazimiery z d. Kalkstein, 8/21 IX 1904 - 13 II 1945, zginął w KL Natzweiler nr więźnia 37544, wzięty do niewoli w czasie walk w Powstaniu Warszawskim na Powiślu, osadzony najpierw w KL Dachau a następnie w Natzweiler).
Zaborowscy niemal całą okupację spędzili w stolicy, gdzie na świat przyszła ich córka Wanda. Podczas Powstania Warszawskiego jej mąż brał udział w walkach natomiast nie potwierdzono udziału Marii. W dokumentach Muzeum Powstania Warszawskiego występuję Maria Zborowska - sanitariuszka, ale bez danych szczegółowych - tj. bez daty i miejsca urodzenia i imion rodziców, co utrudnia poprawną identyfikację ("Bakcyl" (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej, Szpital Polowy ul. Smolna 6 (dawny Szpital PCK). Dzielnica: Powiśle).
Po Powstaniu Warszawskim Maria została osadzona wraz z córką w obozie przejściowym w Pruszkowie.
Po wojennej tułaczce 10 X 1945 r. przyjechała do Słupska z córką Wandą. O tym, jak szczęśliwa była to decyzja dla Słupska, jego mieszkańcy mieli się przekonać już po kilku latach pracy Pani Marii dla odradzającego się miasta.
Pierwszym krokiem na drodze kariery zawodowej Marii Zaborowskiej było objęcie 16 X 1945 r. skromnego urzędniczego stanowiska referentki w Wydziale Oświaty Kultury i Sztuki Zarządu Miejskiego. Jednocześnie podjęła się kierowania pracami Komisji Badań Słowiańskich, której zadaniem było poszukiwanie śladów przeszłości słowiańskiej oraz zabezpieczanie zabytków i dzieł sztuki. Szybko okazało się, że energia i zapał, z jakim wykonuje swoje obowiązki daje znakomite efekty. W 1946 r. wstępuje do Stronnictwa Demokratycznego. Głównie skupiało w swoich szeregach przedstawicieli inteligencji i rzemiosła.
Bez reszty pochłonęły sprawy regionalizmu ziemi na której przyszło jej żyć. Nie tylko zajęła się zbiorami słupskiego muzeum wzbogacając zarówno je, jak i pokaźną bibliotekę. Zatroszczyła się także o losy ocalałej z zawieruchy wojennej Nowej Bramy, która stanowiła wówczas siedzibę powołanego w 1924 r. niemieckiego muzeum (Heimatmuseum). Dzięki wytężonej pracy, udało się odszukać dokumentację dawnej, przedwojennej placówki. Stało się to w roku 1948, podczas prac porządkowych na strychu Zarządu Miejskiego. Odnaleziono wówczas fotografie, negatywy, część kart i ksiąg inwentarzowych.
Była sekretarzem Komitetu Budowy Pomnika ku czci Powstańców Warszawskich, któremu przewodził, Edward Łada-Cybulski.
Swój czas między pracą w Radzie Miejskiej, a organizującym się Muzeum a także nauczaniem.
W 1950 r. nastąpiło otwarcie placówki muzealnej. Od tego momentu Maria Zaborowska objęła kierownictwo muzeum, poświęcając się mu całkowicie i pozostając na tym stanowisku przez następne 14 lat, aż do 1964 r. . Wówczas bowiem w odbudowanym Zamku Książąt Pomorskich (inwestycję przeforsowała jako radna), otwarto nową placówkę – Okręgowe Muzeum Pomorza Środkowego. Był to moment, w którym Maria Zaborowska przestała kierować muzeum, by wkrótce odejść na emeryturę. Nie wpłynęło to jednak na zmniejszenie Jej zaangażowania w sprawy placówki.
Jako osoba niesłychanie żywotna, o wesołym usposobieniu, ujmującym sposobie bycia i fantastycznym poczuciu humoru, łatwo zjednywała sobie młodych ludzi, znajdując z nimi wspólny język i zaskarbiając sobie ich sympatię. Efektem tego było powstanie w 1952 r. z Jej inicjatywy Młodzieżowego Koła Miłośników Muzeum, w ramach którego organizowała wykłady, zajęcia, a także wyjazdy w plener. Dzięki tej inicjatywie młodzież z zapałem uczestniczyła w badaniach archeologicznych, poszukiwaniach eksponatów oraz wspólnych wycieczkach krajoznawczych.
Należała do powołanego przez słupską inteligencję w 1946 r. oddziału Polskiego Towarzystwa Naukowego, które przez władze zostało zlikwidowane w 1949 r. Był to cios dla licznej słupskiej inteligencji. Dopiero w 1953 roku tworząc w Słupsku oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego stworzono instytucjonalne ramy badań historycznych miasta i jego regionu. Była współzałożycielką Stacji Naukowej PTH w Słupsku. Aktywnie działała również w Polskim Towarzystwie Turystyczno - Krajoznawczym, Słupskim Towarzystwie Społeczno - Kulturalnym i wielu innych. Współzakładała wydawnictwo „Biblioteka Słupska”, działała w Lidze Kobiet, Towarzystwie Miłośników Sceny, w Związku Zawodowym Pracowników Kultury i Sztuki, była także Społecznym Opiekunem Zabytków.
Odznaczenia, jakimi została nagrodzona za swoją wieloletnią działalność na rzecz miasta i jego regionu Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty i Srebrny Krzyż Zasługi, Medal za Zasługi w Rozwoju Województwa Koszalińskiego i wiele innych.
Maria Zaborowska zmarła 17 VIII 1973 r. Jej pogrzeb w 21 VIII przekształcił się w społeczną manifestację. Pochowana na Starym Cmentarzu komunalnym w Słupsku, w Alei Zasłużonych na kwaterze 6A, rząd 1, miejsce 31
https://slupsk.grobonet.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=1233&inni=0&cinki=1
Na sesji Miejskiej Rady Narodowej 29 III 1982 r. radni uchwałą nr 86/82 zdecydowali o nadaniu nazw nowym ulicom. Jedną z nich na ówczesnym osiedlu Budowniczych Polski Ludowej (obecnie Osiedle Niepodległości) nazwano imieniem Marii Zaborowskiej.
źródła: Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie, Parafia św. Andrzeja, Księga małżeństw 1901; Obecny Andrzej, Moje miasto 1981; Bałtycka Biblioteka Cyfrowa;Muzeum Powstania warszawskiego, biogramy powstańcze; Głos Słupski, 1973, sierpień, nr 232 (6719); Głos Pomorza, 1973, sierpień 19; Wyszukiwarka grobów dla miasta Słupska; materiały własne.
©Ewa Alicja Slomska